ايران داراي يكي از بينظيرترين اكوسيستمهاي تالابي جهان است. از 42 نوع تالاب شناخته شده در جهان 41 نوع آن در كشور وجود دارد. تنها نوع «تندرا» كه در سيبري واقع است، در ايران وجود ندارد. ضمن اينكه 35 تالاب كشور هم در قالب 24 عنوان در كنوانسيون جهاني تالابها (كنوانسيون رامسر) به ثبت رسيده كه اين تالابها حدود 1/5 ميليون هكتار از مساحت كشور را تشكيل ميدهند، اما اين روزها اوضاع تالابهاي بينظير ايراني خوب نيست.
در همين زمينه، مدير دفتر اكوسيستمهاي تالابي سازمان محيطزيست، در نخستين جلسه مديريت تالابها و درياچههاي كشور، توسعه ناپايدار كشاورزي، زهكشي و ورود آلايندهها را از جمله مهمترين تهديدات اكوسيستم تالابي ايران برشمرد.
مسعود باقرزاده كريمي با اشاره به شناسايي250 تالاب در ايران گفت: «بر اساس قانون تالابها، سازمان حفاظت محيطزيست و وزارت نيرو مكلف به تأمين نياز آبي تالابها هستند.»
وي افزود: «تأكيد و نگاه مثبت دولت يازدهم به حفظ و احياي تالابها منجر به آن شد كه براي نخستينبار جدول تخصيص حقابه تالابهاي كشور كه معادل 11ميليارد مترمكعب است؛ توسط وزارت نيرو منتشر و تصويب قانون حفاظت، احيا و مديريت تالابهاي كشور در ارديبهشت ماه 1396 منجر به شفافيت تكاليف دولت در اين حوزه شد.»
آب كم و انتظارات زياد
معاون رئيسجمهور و رئيس سازمان حفاظت محيطزيست هم در اين جلسه گفت: «وضعيت آبي كشور بسيار وخيمتر از تصور است و هر سال نيز بدتر از سال گذشته ميشود. تالابها بهرغم نقش و جايگاه مهم خود، قرباني زيادهخواهي نسل حاضر و قرباني پيشرفت تكنولوژي شدهاند.»
عيسي كلانتري با اعلام اينكه ميزان بارش امسال 54درصد كمتر از بارش بلندمدت و 32درصد كمتر از بارش سال گذشته است، خاطر نشان كرد: «با شرايط آبي حال حاضر كشور، تنها راهكار افزايش تطبيق و سازگاري با شرايط موجود از طريق تنظيم مصارف و افزايش بهرهوري است.»
معاون رئيسجمهور ضمن يادآوري اين موضوع كه هر كجا تالابي خشك شده، پايداري منابع آبي هم از بين رفته است، گفت: «اين موضوع به ويژه در مناطق مركزي كشور كه با نبود آب سطحي يا ميزان كم آب سطحي روبهرو هستند، تأثير بيشتر و چشمگيرتري دارد.»
رئيس سازمان حفاظت محيطزيست ادامه داد: «نسل جديد بدترين استفاده را از تكنولوژي داشته و براي ويران كردن طبيعت از آن بهره گرفته است. استفاده از اره برقي براي نابودي درختان و جنگلها، تفنگ ژسه براي كشتار حياتوحش و دستگاههاي حفاري براي غارت منابع آبي نمونههايي از بدترين استفاده از پيشرفت تكنولوژي در طبيعت است.»
كلانتري با انتقاد از شيوه مديريت منابع آبي در كشور گفت: «با آب كم ميخواهيم انتظارات زيادي در كشور را برآورده كنيم و به همين خاطر كمترين بازدهي براي جايي است كه فراواني آب است. طبق آمار وزارت جهادكشاورزي، درحاليكه متوسط بازدهي آب در كشور، 45 سنت به ازاي هر متر مكعب است، در خوزستان پر آب، اين رقم به 12سنت به ازاي هر متر مكعب ميرسد.»
بايد براي تالاب بجنگيم
رئيس سازمان حفاظت محيطزيست با يادآوري اين موضوع كه يكي از چهار سياست ابلاغي رئيسجمهوري در حوزه محيطزيست براي چهار سال دولت دوازدهم، حفظ و احياي تالابها است، افزود: «از جمله اولويتهاي برنامهاي سازمان حفاظت محيطزيست و وزارت نيرو، تعيين و تأمين حقابه محيطزيست است، زيرا يقين داشته باشيد بدون پرداخت سهم آبي محيطزيست، تالابها خشك ميشوند.»
كلانتري با بيان اينكه اگر به دنبال احيا و حفظ تالابهاي كشور هستيد بايد شجاعت تلاش براي دريافت حقآبه تالاب را هم داشته باشيد، گفت: در اين سرزمين آب گرفتن براي تالاب، جنگيدن است، ولي اگر براي تالاب نجنگيد، آب هم نخواهيم داشت.»
از سوي ديگر به گفته معاون دفتر برنامهريزي كلان آب و آبفاي وزارت نيرو حدود 2 ميليارد متر مكعب آب از محل طرحهاي مختلف آبي و 45 ميليارد متر مكعب آب نيز از رودخانهها برداشت و تأمين ميشود.
هدايتالله فهمي معتقد است كه «ميزان آب سطحي ما در بهترين حالت كمتر از 60 ميليارد متر مكعب است و در نتيجه امكان تأمين حقابههاي محيطزيستي در شرايط فعلي ممكن نيست.»
چالشي جدي براي منابع آبي كشور
اين در حالي است كه با توجه به شرايط فعلي منابع آبي، امكان احياي تمامي پهنههاي تالابي ايران وجود ندارد. پرداخت حقابههاي محيطزيستي هم كه در گذشته محاسبه و اعلام شده در شرايط كنوني ممكن نيست.
طي يك دهه اخير با 10 درصد كاهش بارش و 25درصد كاهش روان آب در كشور روبهرو شدهايم. اين در حالي است كه عمده تالابهاي كشور با آبهاي سطحي تغذيه ميشوند.
حجم مصرف كنوني كشور از محل سدها، 21 ميليارد مترمكعب است و 22 ميليارد متر مكعب آب نيز از طريق انهار سنتي و پمپها تأمين ميشود كه نگرانكننده است.
نانوشته نبايد گذاشت كه وابستگي بيش از 90درصد اقتصاد روستايي ايران به كشاورزي و عدم دستور كار و برنامه مشخص براي توسعه روستايي و افزايش سهم ساير بخشهاي اقتصادي همچون گردشگري و صنايع دستي در روستاها چالش بسيار بزرگي است كه تأثيري مهم بر منابع آبي كشور نيز دارد.