معصومه طاهري
فيگارو در پي اغتشاشات اخير ايران به نكته جالبي اشاره كرده و نوشته بود اغتشاشات درايران نشان از قدرتنمايي ميليوني تلگرام است. بايد اذعان داشت كه آنچه امروز در كشور شاهد آن هستيم بخشي از يك جنگ رسانهاي است. به همين بهانه با تقي دژاكام يكي از روزنامهنگاران قديمي كه سالها در فضاي مجازي فعاليت دارد گفتوكرديم.
به نظر شما دنياي مجازي، فضاي رسانههاي مكتوب را تحت تأثير قرار داده است؟تقريباً بله، رسانهها در چند سال اخير بسيار تحت تأثير دنياي مجازي قرار گرفتهاند؛ دنيايي كه موج سازيهاي اصلي را به عهده دارد و هم از داخل و هم از خارج حمايت ميشود.
قبل از اين ما روزنامههاي چاپ عصر هم داشتيم ولي اخيراً همه چاپ صبح هستند. چرا در ايران روزنامههاي عصرگاهي ديگر نداريم؟بله ما مدتهاست در ايران روزنامه عصر نداريم و همه صبح منتشر ميشوند. دليلش هم به اقبال مردم برميگردد كه نسبت به روزنامههاي عصر كم شده است براي همين چاپ عصر به صرفه نيست. قبل از اين اغلب وقتي افراد بعد ازظهر از محل كار برميگشتند يك روزنامه هم ميخريدند، اما امروز به دليل تنوع رسانهها در ارائه خبر، مطالب و فضاي مجازي تا عصر خبرها سوخته و بيات ميشوند به همين دليل روزنامهها همان صبح انتشار دارند.
در سايركشورها هم اينگونه است؟خير،اتفاقاً در كشورهاي مختلف اصلاً اينطور نيست.غير از عصرها حتي در روزهاي تعطيل هم روزنامهها چاپ دارند.
يكي از معضلات روزنامهها تا چند سال قبل اين بود كه سايتهاي خبري زودتر از تلويزيون و روزنامهها اخبار را منتشر ميكردند و امروز فضاي مجازي از آنها هم جلوتر است. آيا اين مرگ تدريجي رسانههاي مكتوب مثل روزنامهها را به دنبال ندارد؟اين يك حقيقت جدي است كه فضاي مجازي و مشتقات آن از لحاظ كميت ممكن است رقيب جدي رسانههاي مكتوب باشد ولي از نظر عمق، محتوا و اهميت اينطور نيست. در غرب هم فضاي مجازي پيشتاز و گسترده است، اما همچنان روزنامهها و رسانههاي حقيقي حرف اول را ميزنند.
شما هم رسانه كاغذي را تجربه كرديد و هم رسانه مجازي را. فرق اين دو را چطور ميبينيد؟ هركدام در قالب و ساختار خود اطلاعرساني دارند ولي سايت چون 24 ساعته و لحظه به لحظه بايد خبر بارگذاري كند در مقايسه با شيوه روزنامه كه اخبار را براي فرداي چاپ تنظيم ميكند متفاوت است.
يكي از ويژگيهاي فضاي مجازي شايعهسازي و نشر سريع آن است. به نظر شما به عنوان يك فرد رسانهاي، براي مقابله با اين وضع در فضاي مجازي چه بايد كرد؟شايعهها عمدتاً از منابع خارجي ايجاد و منتشر ميشوند تا توجهها را به حواشي متمركز كنند. به نظرم بهترين راهحل آن است كه اخبار موثق از طريق مسئولان در اختيار رسانههاي داخلي قرار گيرد تا با اطلاعرساني درست و به موقع براي عموم مانع پذيرش شايعات شوند.
در ساير كشورها اين مسئله چگونه است؟در همه كشورها محدوديتهايي براي اطلاعرساني و نشر رسمي اخبار وجود دارد كه بسته به موضوعات و افراد مختلف متغير است. در كشور ما موضوعات خاصي وجود دارد كه قطعاً با ساير كشورها متفاوت است ولي محدوديتهايي هم هست كه اجازه اطلاعرساني درست نميدهد.
شما در فضاي مجازي چقدر حضور داريد؟خيلي زياد. هم در فضاي حقيقي و هم در فضاي مجازي حضوري رسانهاي دارم و در همه شبكههاي اجتماعي داراي صفحه هستم.
اين حضور مجازي زندگي شخصي شما را تحت تأثير قرار نداده است؟ خيلي زياد، ولي اجازه نميدهم روي زندگي شخصي و خانوادگي تأثير منفي بگذارد.
پديده شهروند خبرنگار كه در فضاي مجازي شكل گرفته را چگونه ميبينيد؟شهروند خبرنگار يك كار خبري ذوقي است و فرقش با خبرنگاران اين است كه آنها دوره ديدهاند يا تجربه در كار خبر، مصاحبه و گزارش دارند،اما اين افراد به دليل ذوق و علاقه شخصي در فضاي مجازي فعاليت خبري انجام ميدهند كه توهم خبرنگاري ايجاد ميكند.
رهبر معظم انقلاب تأكيد زيادي روي فضاي مجازي دارند حتي دو نامه خود را خطاب به جوانان غربي در فضاي مجازي منتشر كردند. به نظر شما چقدر از اين ظرفيت استفاده شده است؟متأسفانه از ظرفيت بالايي كه داشت استفاده نكرديم. تجربه ثابت كرده است هميشه همه بار را خود رهبري به دوش ميكشند. شايد به خاطر تنپروري فكري و عملي است كه اولويتها را در نظر نميگيريم.
امروز توييتر جايگاه مهمي در فضاي مجازي دارد. بهنظر شما بحث فيلترينگ آن را تحتالشعاع قرار نميدهد؟سؤال بسيار بجا و منطقي داشتيد. بله حقيقتاً هم همينگونه است. به نظرم اين را بايد مسئولان امر پاسخ دهند چون براي خود من هم سؤال است.
يكي از مسائلي كه براي توييتر مطرح ميكنند نقش آن در آشوبسازي اجتماعي است كه تجربه آن را در فتنه 88 هم داشتيم.بله، ولي اگر بخواهيم اينطور به ماجرا نگاه كنيم ميبينيم كه اينستاگرام تصوير هم دارد و بيشتر مستعد آشوبسازي است ولي توييتر تصوير هم ندارد.
به نظر شما آتش به اختيار در فضاي مجازي چه وظايفي دارد؟حضور درست در فضاي مجازي به نظرم آتش به اختيار است. فرقي نميكند چه تفكري و ديدگاهي داشته باشيم همين كه درفضاي مجازي فعاليت داريم و فرد بدون هيچ ترس و ابايي حرفش را ميزند آتش به اختيار است.
بعضاً افراد خبرنويس اطلاعاتي كم عمق دارند كه در فضاي مجازي به دنبال نشر آن هستند و خود را در جايگاه تحليلگر قرار ميدهند با اين افراد چه بايد كرد؟فرقي بين خبرنگار و خبرنويس نيست. همه اقشار در حوزههاي مختلف اين ضعف را دارند. بين همه اين مشكل است؛ خصلتي كه بايد برطرف شود.
به نظر شما خبر دانايي ميآورد؟بله، اگر چند خبر را كنار هم بگذاريم و فرد قدرت تحليل داشته باشد درباره آن دانايي پيدا ميكند؛ البته بستگي به قوه تخيل فرد هم دارد.