زهرا چيذري
پس از تحريم اپليكيشنهاي ايراني نظير اسنپ و تپسي براي كاربران ايراني از سوي شركت اپل حالا نوبت به گوگل پلي رسيده كه در ادامه سياستهاي تحريم و فيلترينگ وارونه برخي از نرمافزارهاي ايراني را روي كاربران خودمان ببندد. ماجراي فيلترينگ معكوسي كه از سوي اين شركتها براي مديريت فضاي مجازي كشورمان در حال رخ دادن است ، هشداري جدي است كه گوشزد ميكند در صورت ادامه وابستگي كشورمان در حوزه فضاي مجازي به امريكا و غرب در آيندهاي نهچندان دور با چالشهاي جدي در حوزههاي زيرساختي مواجه ميشويم؛ موضوعي كه تنها موجب چالش براي برخي كاربران نرمافزارهايي نظير اسنپ و تپسي و كساد شدن بازار صدها رانندهاي كه از طريق اين اپليكیشنها امرار معاش ميكنند، نميشود بلكه ميتوان زيرساختهاي الكترونيكي كشور و شبكههاي مالي و شاهرگهاي اقتصادي ايران را فلج كند، كمااينكه ارائه نشدن نرمافزارهاي بانكي در اپاستور بخشي از بانكداري الكترونيكي را مختل كرده است.
تحريم شدن كاربران ايراني از نرمافزارهاي غيرايراني شايد چندان عجيب نباشد، اما تحريم شدن نرمافزارها و اپليكیشنهاي ايراني براي كاربران ايراني موضوعي است كه عمق وابستگي فضاي مجازي ما را به دنياي غرب نشان ميدهد و گوشزد ميكند حوزه نبرد با ايران وارد مرحله تازهاي شده است؛ مرحلهاي كه ميتواند تمام كشور را چالش جدي مواجه كند.
وابستگي در همه لايهها
روحالله مؤمننسب، كارشناس فضاي مجازي به «جوان» میگوید:« كشور ما در تمامي لايههاي فضاي مجازي دچار وابستگي است. 97 درصد گوشيهاي موبايل و تمام كامپيوترها و تجهيزات مخابراتي ما از خارج وارد ميشود و به لحاظ سختافزاري كاملاً وابسته هستيم و هر كدام از اين موارد اگر تحريم شود، ميتواند براي كشور ما معضل ايجاد كند. در لايه شبكه، اپليكيشن و سيستمعامل تا نرمافزارهاي كاربردي - خدماتي و محتوايي و همچنين سيستمعاملهايي همچون ويندوز و اندرويد همه و همه امريكایي هستند. از سوي ديگر به لحاظ محتوايي هم بيشترين حجم فيلمها و محتواهاي صوتي و تصويري يا خارجي است يا تحت استانداردهاي خارج از كشور هستند.»
وي تصريح ميكند: «سازمان تنظيم مقررات و ارتباطات راديويي كشورمان مقرراتي را كه در امريكا تصويب ميشود با قوانين ما تنظيم ميكند در نتيجه حتي قوانين و مقررات ما درباره فضاي مجازي هم با امريكا تنظيم ميشود. حالا گوگل پلي يا اپاستور يكسري از نرمافزارهاي ما را حذف كردهاند، اما در قدم بعدي ميتوانند كاري كنند كه حتي نرمافزارهايي كه روي اندرويد يا آي او اس نصب است ،كار نكند. در مرحله بعد ميتوانند در لايه نتورك يا اينترنت به راحتي ايپيها و دامنههاي ما را ببندند، زيرا ما اين دامنهها را از جايي به نام مركز «ايكن» ميگيريم كه اين مركز تحت نظارت وزارت دارايي امريكا كار ميكند.»
مومن نسب میگوید:« امريكا و غرب بهراحتي همانطور كه ميتوانند محتوايی را رصد كنند، ميتوانند محتواهاي ما را كنترل كنند و بر اين اساس محتوايي را كه ميخواهند در كشور ما فيلتر كنند. در حال حاضر يكسري از نرمافزارهاي پر كاربرد ايراني روي سرويسهاي خودشان فيلتر و مسدود كردهاند، اما اين تلنگري جدي است. ما در شرايط جنگي فضاي مجازي هستيم و امريكاييها به طور جدي سامانههاي ما را ميبندند و حذف ميكنند.»
وي معتقد است:« ما بايد سيستم عامل و تجهيزات حياتي را كه با امريكا مرتبط است، به سرعت به استقلال برسانيم در غير اين صورت با چالشهاي جدي مواجه ميشويم و كشور مختل ميشود. اگر اينبار دامنههاي ما را ببندند در آن صورت بسياري از سيستمهاي بانكي ما از كار ميافتد. همين حالا ميخواهند نرمافزارهاي بانكهاي ايراني را از اپاستور حذف كنند و با اين اتفاق بخش مهمي از بانكداري الكترونيكي ما با معضل مواجه ميشود.»
مذاكرهاي براي باخت
«مذاكره ميكنيم» اين واكنشي است كه وزير ارتباطات در برابر تحريم نرمافزارهاي ايراني در اپاستور داشته است؛ موضوعي كه ماجراي مذاكرات هستهاي و برجام را در ذهن تداعي ميكند؛ برجامي كه نافرجام ماند. مؤمننسب هم معتقد است چنين معضلاتي با مذاكره قابل حل نيست. وي با اشاره به مذاكرات وزير ارتباطات دولت يازدهم با مدير تلگرام ميافزايد: «اين مذاكره نه فقط نتيجهاي نداد، بلكه تلگرام ما را به تمسخر گرفت. چنين مذاكراتي حتي اگر به نتيجه برسد، نتيجهاي دو سر برد براي طرف مقابل است و هيچ چيزي دست ما را نميگيرد.»
مؤمننسب ميگويد: «وقتي آنها به اين شكل سلبي با ما برخورد ميكنند بهتر است از طريق دانشگاهها در حوزه فضاي مجازي به استقلال برسيم. در حال حاضر بيشترين تعداد فارغالتحصيلان كشورمان در رشته آيتي هستند، ما ميتوانيم فراخوان كنيم داشته باشيم و نيازهاي حوزه آيتي را اعلام كنيم و از اين ظرفيت فارغالتحصيلان رشتههاي آيتي استفاده كنيم. در غير اين صورت به لحاظ پدافند غيرعامل در آيندهاي نهچندان دور و با اجرا شدن مادر تحريمها به معضلات جبرانناپذيري دچار ميشويم. در حال حاضر از امريكا ميتوانند گوشيهاي هوشمند تلفن همراه ما را خاموش كنند يا دسترسي ما را به بخشي از گوشيها محدود كنند.»
اين كارشناس با اشاره به اظهارات وزير ارتباطات ميافزايد: «آقاي جهرمي در مجلس ميگويد ما پارادايم فضاي مجازي را به گونهاي تغيير داديم كه اگر امروز اينترنت قطع شود كشور ما به هزار سال قبل بر ميگردد؛ اين نشان از وابستگي ما به موضوعي دارد كه هيچ چيزي از آن در دست ما نيست. يا آقاي جهرمي معتقد است كه الزامي وجود ندارد شركتهاي خارجي در حوزه فضاي مجازي براي فعاليت در ايران قوانين ما را رعايت كنند در حالي كه معناي چنين چيزي كاپيتولاسيون در حوزه فضاي مجازي است. از نگاه وي بايد اين كاپيتولاسيون برداشته شود و از سوي ديگر نيز وابستگيهاي كشورمان به اينترنت شناسايي و برطرف شود. »
مؤمننسب در اينباره به كشور روسيه اشاره ميكند كه با دستور پوتين اينترنت اين كشور براي شناسايي نقاط ضعف و وابستگيها قطع شد و پس از رفع اين نقاط ضعف اين كشور در شرايطي قرار دارد كه در صورت قطع اينترنت مردم حتي متوجه نميشوند. وي تأكيد ميكند، كشورهاي ديگري همچون چين و بسياري از كشورهاي ديگر دنيا هم چنين سياستي را دنبال ميكنند.
چند روزي ميشود رانندگان اسنپ و تپسي بازارشان كساد شده است؛ همچنان كه شركتهاي بزرگي كه اين اپها را راهاندازي كردهاند با چالش مواجهند و چقدر ساده دنياي غرب ميتواند با فشردن يك دكمه كشور ما را كنترل كند.