پيشبيني فضاي سياسي ايران بعد از درگذشت آيتالله هاشميرفسنجاني رئيس مجمع تشخيص مصلحت نظام، اصليترين محور رسانههاي غرب طي سه روز بعد از درگذشت ايشان است. بيشتر رسانههاي غربي، درگذشت هاشمي را در شرايطي كه ايران به انتخابات 29 ارديبهشت 1396 نزديك ميشود، تضعيف جريان «ميانهرو» در فضاي سياسي ايران ميدانند. رويترز در تحليلي متفاوت، نوشت كه ايرانيان در فضاي درگذشت رفسنجاني به نمايش وحدت دست زدند.
به گزارش «جوان»، سايت استراتفور تقريباً جزو اولين رسانههاي امريكايي بود كه در نخستين ساعات شامگاه يكشنبه، در تحليلي درباره فضاي سياسي ايران بعد از درگذشت آیتالله هاشمی رفسنجانی گمانهزني كرد و نوشت:«(آيتالله) خميني زماني گفته بود:انقلاب زنده است تا هاشمي زنده است. هرچند هنوز هم بازيگران مهمي در (فضاي) سياسي ايران هستند كه ميتوانند تداعيكننده ديدگاههاي انقلابي (آيتالله)خميني باشند ولي درگذشت رفسنجاني نشان ميدهد ميتوان انتظار نوعي تغيير گارد(در فضاي داخلي ايران) داشت.» رويترز ديروز در گزارشي با عنوان «ايران در نمايشي براي وحدت، با هاشميرفسنجاني وداع كرد»، نوشت: «صدها هزار نفر از ايرانيان روز سهشنبه در مركز تهران براي مراسم تشييع پيكر اكبر هاشميرفسنجاني جمع شدند، نمايشي از اتحاد در بزرگداشت (مرد) عملگرايي جمهوري اسلامي بود. رفسنجاني كه روز يكشنبه در 82 سالگي درگذشت، در كنار آيتالله روحالله خميني خاكسپاري شد؛ كسي كه رهبري انقلاب سال 1979 را داشت و نظام حاكم دينسالار اين كشور را پايهگذاري كرد.» رويترز ادامه ميدهد: «سياستهاي عملگرايانه ليبراليزه كردن اقتصاد و بهبود روابط با غرب، حمايتهاي تند و تيزي را (در داخل ايران) جلب كرد، در حالي كه انتقادهاي تندي را هم در دوران حيات در پي داشت، ولي مراسم تشييع او به نمايشي از يكپارچگي و وحدت تبديل و هر دو (جريان حامي و منتقد) را در كنار هم قرار داد.» رويترز ميگويد: «او نقشي مهم در انتخاب آيتالله علي خامنهاي به رهبري در سال 1989 به عنوان جانشين آيتالله خميني داشت و خود او نيز چند ماه بعد رئيسجمهور جديد شد.»
رويترز همچنين به پيام رهبر انقلاب بعد از درگذشت هاشميرفسنجاني اشاره كرده و مينويسد: «(آيتالله) خامنهاي در پيام تسليت خود گفت كه اختلاف نظرهاي سياسي هيچگاه نتوانست دوستي حدوداً 60 ساله او با رفسنجاني را به كلي از هم بگسلد.» رويترز ادامه ميدهد: «شبانه، خيابانها پر شد از بيلبوردهايي كه اين دو مرد را در حالي كه مانند دو دوست باهم ميخنديدند و گپ ميزدند. روي اين بيلبوردها نوشته شده بود: «هيچ كس براي من مثل هاشمي نميشود.» رويترز مينويسد: «يك ناظر عيني تلفني از تهران به رويترز گفت كه برخي با شعارهايي خواستار آزادي زندانيان ميشدند و برخي تندروها شعار مرگ بر امريكا ميدادند ولي هيچ كدام باهم درگير نشدند، همه با احترام رفتار ميكردند.» به نوشته رويترز، «(آيتالله) خامنهاي آخرين نماز را بر بدن رفسنجاني در زمين چمن دانشگاه تهران خواند؛ جايي كه رئيسجمهور فقيد، بسياري از خطبههاي نماز جمعه خود را آنجا خوانده بود. سياستمداران، فرماندهان نظامي و چهرههاي مذهبي از همه جريانها پشت ايشان (آيتالله خامنهاي) ايستاندند.»
تقويت ميانهروها يا تضعيف؟ولي نصر كارشناس ايراني مسائل ايران و رئيس دانشكده روابط بينالملل دانشگاه جان هاپكينز در توئيتي كوتاه نوشته است: «جمعيت گسترده در مراسم تشييع رفسنجاني، اصلاحطلبان را بسيج كرده و ميتواند باعث تقويت قابل ملاحظه روحاني در انتخابات ماه مه(ارديبهشت 95) باشد.» با اين حال اكثر منابع غربي تحليلي متفاوت از تحليل نصر دارند. رويترز در گزارشي معتقد است درگذشت رفسنجاني رئيسجمهور پيشين ايران، ميانهروها را تضعيف ميكند. رويترز ميگويد كه در گذشت هاشمي «ضربهاي بزرگ به ميانهروها و اصلاحطلبان بود و حالا آنها از بانفوذترين حامي خود در نظام اسلامي محروم شدهاند.» رويترز ميگويد كه در آستانه انتخابات ماه مه 2017 ايران، درگذشت رفسنجاني ضربهاي به روحاني بود كه براي پيروزي در انتخابات سال 2013 با هاشمي متحد شد و به سمت حل و فصل بحران پردامنه ايران با غرب بر سر مسئله هستهاي حركت كرد. عباس ميلاني رئيس برنامه ايران در دانشگاه استفنوارد معتقد است، زماني بدتر از حالا كه دونالد ترامپ خود را براي ورود به كاخ سفيد آماده ميكند، براي درگذشت هاشمي وجود نداشت: «با درنظر گرفتن وضعيتي كه در امريكا در حال اتفاق افتادن است و بيثباتياي كه دارد به سياست امريكا ميآيد، نيازمند نوعي صداي عقل و پراگماتيسم بوديم.
او چنين صدايي بود.» رويترز نقل قولي هم از يك مقام وزارت خارجه امريكا درباره هاشمي منتشر كرده كه او را «چهرهاي برجسته» در طول تاريخ جمهوري اسلامي ايران توصيف ميكند: «ما تسليت خودمان را به خانواده و نزديكان او ميفرستيم.» اينديپندنت در ارزيابياي شبيه ارزيابي رويترز نوشت: بعد از انتخاب ترامپ، درگذشت آيتالله رفسنجاني خبري شوم براي توافق هستهاي ايران بود. كيم سنگوپتا خبرنگار حوزه دفاعي اينديپندنت انگليس نوشته است: «درگذشت آيتالله اكبر هاشميرفسنجاني در زماني بالقوه سخت براي روابط ايران با جامعه بينالمللي منتشر شد، در شرايطي كه دونالد ترامپ و تيم همراه او در حال تهديد به پاره كردن توافق تاريخي بر سر برنامه هستهاي ايران هستند. (درگذشت او) همچنين به اين معني است كه حسن روحاني رئيسجمهور اصلاحطلب متحدي بسيار مهم را در مرحلهاي خطير از تلاش خود در مقابل روحانيون محافظهكار قدرتمند از دست داد.» او ميگويد: «ديگران هشدار ميدهند رئيسجمهور ايران درست در زماني كه بيش از هر زمان ديگر به او نياز داشت، حالا از يك حامي حياتي خود محروم شده است.» اينديپندنت از قول صادق زيباكلام نوشته ست: «درگذشت رفسنجاني دولت روحاني را تضعيف خواهد كرد و به شكلي منفي جنبش اصلاحات را در ايران تحت تأثير قرار خواهد داد.» آسوشيتدپرس نيز در گزارشي به قلم جان گابريلا نوشت: «او (هاشمي) مدتها عامل تعادل در منتهااليه تفكر سياسي ايران بود، چيزي بين اصلاحطلباني كه به دنبال تعامل با جهان و تندروهايي كه براي رويارويي با غرب تلاش ميكنند. در نبود نفوذ عملگرايانه او در پشت صحنه، برخي بيم آن دارند كه ممكن است يك طرف براي غلبه بر طرف ديگر احساس آزادي كند.» به نوشته آسوشيتدپرس، تنشزدايي هستهاي پرزیدنت روحاني با قدرتهاي جهاني تجسم نگاه واقعگرايانه رفسنجاني نگريسته ميشود. روحاني تقريباً مطمئن است كه بايد در انتخابات ماه مه نامزد شود. با درگذشت رفسنجاني، اين انتخابات حتي اهميتي بيشتر پيدا ميكند...» گزارش سپس به سوابق هاشمي اشاره ميكند و مينويسد: «با اين حال، ميراث او به لحاظ داخلي درهم است. او كالمل ثروتمند و در (توانايي) مانور در داخل نظام غيرشفاف ايران، كهنهكار است. حامي ميانهروها شناخته ميشد ولي خيلي از اصلاحطلبان به او اعتماد نداشتند... تندروها نيز به خاطر حمايت او از ميانهروها، به او بياعتماد و به دنبال منزوي كردنش بودند.»
تنها همسايهاي كه تسليت نگفتپوتين رئيسجمهور روسيه، با ارسال پيامي به رئيسجمهور ايران، درگذشت آيتالله هاشميرفسنجاني را تسليت گفت. نوري مالكي معاون رئيسجمهوري عراق و نخستوزير پيشين عراق در مراسم خاكسپاري او شركت كرد و او را يك فرد استثنايي در يك شرايط استثنايي دريك كشور استثنايي خواند. مقامهاي بلندپايه همه كشورهاي همسايه ايران نيز درگذشت آيتالله هاشميرفسنجاني را به دولت و ملت ايران تسليت گفتند ولي بر اساس گزارش پرستيوي، عربستان سعودي نهتنها درگذشت آيتالله علياكبر هاشميرفسنجاني را تسليت نگفت، بلكه تلاش كرد سابقه انقلابي وي را زير سؤال ببرد. به گزارش خبرگزاري آسوشيتدپرس، يكي از شبكههاي دولتي تلويزيوني عربستان سعودي پس از انتشار خبر درگذشت آيتالله هاشميرفسنجاني، با پخش مصاحبهاي با يكي از سركردگان گروهك منافقين، تلاش كرد سابقه انقلابي يار ديرين امام خميني را تخريب كند. لازم به ياردآوري است محمدجواد ظريف وزير خارجه ايران درگذشت ملك عبدالله پادشاه عربستان را در فوريه 2015 تسليت گفت و حسين اميرعبداللهيان در مراسم تشييع او شركت كرد.